زندگی انسان امروزی پر از حوادث غیرمنتظره‌ای است که می‌تواند پیامدهای ناخوشایند گسترده‌ای داشته باشند. در بزرگراهی در حال رانندگی هستید، به ناگاه گوشی‌تان زنگ می‌خورد، حواستان پرت می‌شود، به گاردریل‌های وسط بزرگراه برخورد می‌کنید و خودروی شما آسیب می‌بیند. یکی از اعضای خانواده، بیمار می‌شود و بعد از مدتی دیگر نمی‌تواند کار کند. خانه یکی از همسایگان آتش می‌گیرد و باعث می‌شود خانه شما هم ویران شود. اگرچه اکثر مردم، دوست ندارند به چنین چیزهایی فکر کنند و از آنها فرار می‌کنند، ولی اینها بخشی از واقعیت‌هایی است که با آن روبرو هستیم. اکنون با این سؤال مواجه هستیم که چگونه این خطراتی که روزانه با آنها مواجهیم را مدیریت کنیم تا دچار کمترین چالش و مشکل شویم؟ چه کاستی‌هایی در نحوه برخورد با این خطرات وجود دارد؟ و در نهایت، چگونه می‌توانیم مطمئن شویم که مؤثرترین رویکردها را برای مدیریت این خطرات در پیش گرفته‌ایم؟
ریسک شخصی چیست؟
در ساده‌ترین شکل، ریسک شخصی چیزی است که اتفاق می‌افتد؛ ولی مطلوب نیست. براین‌اساس مدیریت ریسک شخصی، تلاش برای مدیریت رخدادهایی است که یا اتفاق نیفتند، یا اگر اتفاق می‌افتند، آسیب چندانی به ما وارد نکنند.
فرایند مدیریت ریسک شخصی
مدیریت ریسک شخصی عبارت است از فرایند شناسایی، اندازه‌گیری و پاسخ به ریسکهای شخصی. مدیریت ریسک شخصی اصول مدیریت ریسک را به کار می‌گیرد تا ریسکهای شخص/خانواده را شناسایی و مدیریت کند. همانگونه که در شکل زیر نشان‌داده‌شده است مدیریت ریسک شخصی یک فرایند چهارمرحله‌ای است:
۱- شناسایی ریسک
اولین گام در فرایند مدیریت ریسک شخصی شناسایی تمام ریسک‌ها و خطرات بالقوه‌ای است که می‌توانند زندگی فرد و یا خانواده وی را دچار چالش کنند و مشکلات مالی برای آنها به وجود بیاورند. ریسکهای شخصی در سه گروه دسته‌بندی می‌شوند:
گروه اول: ریسک اشخاص
ریسک‌هایی که در این گروه قرار می‌گیرند در مورد رویدادهایی است که در زندگی شخصی یک نفر اتفاق می‌افتند و برنامه‌های مالی او را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند. نکته مهم در مورد این دسته از ریسک‌ها این است لزوماً این ریسک‌ها موجب ضرر و زیان شخص نمی‌شوند.
انواع ریسکهای مربوط به اشخاص عبارت‌اند از:
- بیماری و درمان
- ورشکستگی
- زندگی (افزایش تعداد افراد تحت تکفل)
- مرگ سرپرست خانواده
- مرگ یکی از افراد تحت تکفل
- بیکاری
- حوادث (سرپرست خانواده یا یکی از افراد تحت تکفل)
- بازنشستگی
- ازکارافتادگی
گروه دوم: ریسکهای مربوط به اموال
ریسکهای این گروه مربوط به خطراتی است که دارایی‌ها و اموال فرد را تهدید میکند و در صورت وقوع می‌تواند باعث ضرر و زیان او شود.
- ریسکهای مربوط به منزل مسکونی
- ریسکهای مربوط به خودرو
- محیط کار
- سایر اموال منقول
- جانداران
گروه سوم: ریسکهای مسئولیت
بنا بر ماده ۱ قانون مسئولیت مدنی هر کس مسئول زیان و خسارتی است که به جان و مال اشخاص دیگر وارد میکند؛ بنابراین اصل اگر به واسطه مسئولیت های مدنی و حرفه‌ای هر شخص یا افراد تحت تکفل او به دیگران آسیبی وارد شود او مسئول جبران آن است. جبران این خسارت‌ها برنامه مالی شخصی را دچار چالش میکند. این ریسک‌ها عبارت‌اند از:
- مسئولیت مدنی
- مسئولیت حرفه‌ای
۲- ارزیابی ریسک
در این مرحله فراوانی و شدت هر یک از ریسک‌ها و خطرات شناسایی شده تعیین می‌شود. مثلاً احتمال اینکه خانه شما در اثر طوفان ویران شود کم است؛ ولی اگر چنین اتفاقی بیفتد هزینه سنگینی به شما تحمیل میکند.
۳- پاسخ به ریسک
در مرحله پاسخ به ریسک بهترین روش مقابله با خطرات تعیین می‌شود. روش‌های مختلفی برای مواجهه با ریسک وجود دارد که در ادامه به آنها می‌پردازیم:
۱-۳-اجتناب از ریسک
ساده‌ترین راه برای مقابله با ریسک، اجتناب از کارهایی است که باعث ایجاد آن ریسک می‌شوند. در این روش احتمال وقوع ریسک صفر می‌شود و در نتیجه خسارتی به وجود نمی‌آید. برای نمونه نساختن خانه در مسیر سیل، راهبردی است که برای همیشه فرد را از ریسک وقوع سیل و پیامدهای آن در امان نگه می‌دارد. یا برای درامان‌ماندن از خطرات جانی، ممکن است چتربازان فعالیت تفریحی دیگری را انتخاب کنند!
۲-۳-کنترل ریسک
منظور از کنترل‌کردن ریسک، استفاده از روش‌های پیشگیری و کاهش خسارت در صورت وقوع ریسک است. پیشگیری، انجام فعالیت‌هایی است که احتمال وقوع خسارت را کاهش می‌دهد؛ مانند رانندگی با سرعت مجاز برای کاهش احتمال تصادف یا انجام معاینات دورهای برای مقابله با بیماری‌های صعب‌العلاج. کاهش خسارت، به فعالیت‌هایی اشاره دارد که در کاهش شدت خسارت مؤثر هستند؛ مانند بستن کمربند ایمنی، نکشیدن سیگار یا انجام منظم فعالیت‌های ورزشی.
۳-۳-نگهداری ریسک
نگهداری ریسک به این معنی است که انتخاب می‌کنید ریسک ضرر را بپذیرید و هزینه آن را بپردازید. نگهداری ریسک می‌تواند روشی مؤثر برای مواجهه با بسیاری از انواع ریسکهای با فراوانی و شدت کم باشد. همچنین این روش برای مقابله با خطرات بسیار بزرگی که معمولاً نمی‌توانید از آنها جلوگیری کنید یا ریسک آنها را به مؤسسات بیمه منتقل کنید رویکردی معقول است.
۴-۳-بیمه
یکی دیگر از روش‌های مرسوم در مواجهه با ریسک، استفاده از بیمه است. در این روش، ریسک به شخص دیگری که در واقع همان شرکت بیمه است منتقل می‌شود و با عقد قراردادی بین بیمه‌گذار و بیمه‌گر (یک شرکت بیمه)، شرکت بیمه متعهد می‌شود در قبال پرداخت حق بیمه، هر گونه خسارتی را که متحمل می‌شوید طبق شرایط مشخص بازپرداخت کند.
۴- پایش
آخرین گام در فرایند مدیریت ریسک شخصی مرور منظم وضعیت مالی شخصی است. در صورت هر گونه تغییر در برنامه‌ها، دارایی‌ها، وضعیت شغلی و هر آن چیزی که سیستم مالی شخصی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد بایستی فرایند مدیریت ریسک را دوباره انجام داد تا اطمینان حاصل کرد که همه ریسک‌ها و خطرات تحت کنترل هستند. بهتر است حداقل سالی یکبار این کار را انجام دهید. البته با هر تغییر عمده در سیستم مالی شخصی بایستی ریسک‌ها شناسایی و بهترین نحوه مواجهه با آنها را شناسایی و بکار گرفت.